bi
3.2. Bina Yapısal Hasarlar
Malzeme özelliklerine bağlı yapısal hasarlar
Depremin yaşandığı bölgedeki yığma binalar; düşük malzeme kalitesine sahip ve bölgeden temin edilen moloz taşların bağlayıcılık özelliği zayıf malzemeler ile örülmesi ve yatay hatıl olarak genellikle ahşap malzeme kullanımı esasına dayanır. Ayrıca kerpiçten yapılmış yığma binaların duvarları yer yer sonradan eklenen tuğla duvar eklentilere sahiptir. Yığma binalarda taşıyıcı duvarlar, düzensiz ve gelişigüzel yerleştirilmiş kerpiç, moloz taş, tuğla gibi malzemeler düşük bağlayıcılık özelliği olan çamur harcı veya yer yer çimento katkılı kireç ile örülmüştür. Farklı rijitliğe ve malzeme özelliğine sahip duvarlarda; düzlem içi, düzlem dışı ve zayıf köşe bağlantılara bağlı hasar ve göçmeler söz konusudur (Şekil 7).
Kargir malzemelerin düşük kaliteli, farklı mekanik ve boyutsal özelliklere sahip olması; yığma binalarda devrilme ve göçme riskini arttıracak niteliktedir. 2018 TBDY’nde yığma binalarda taşıyıcı duvar malzemesi olarak; boşluklu beton briketler, dolgu duvarlar imalatında kullanılan yatay delikli tuğlalar, kerpiç, moloz taş, pomza taşı ve benzeri biçim verilmiş blokların taşıyıcı yığma duvarlarda kargir malzeme olarak kullanımı yasaklanmıştır (Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği, 2018).
Saha çalışmalarından elde edilen verilere göre; 2018 TBDY’nde yasaklanan kerpiç malzemenin kullanımı bölgede birçok tahribat ve göçmelerde önemli bir etkendir.
Düzlem içi davranışa bağlı yapısal hasarlar
Düzlem içi davranışlar; sismik yüke maruz kalan bir yığma duvardaki tipik göçme modları farklı şekillerde hasar ile sonuçlanmaktadır (Şekil 8). Aşırı eğilme ya da kesme kuvveti söz konusu hasara yol açmaktadır. Düzlem içi davranışa etki eden yük kombinasyonu, duvar geometrisine, malzeme bileşenine ve yüklemenin doğasına (monotonik veya çevrimsel) bağlıdır (Oyguç, 2017; Zhuge vd., 1998).
Düzlem dışı davranışa bağlı yapısal hasarlar
Saha gözlem sonuçlarından da elde edilen verilere göre; taşıyıcı yığma duvarlara dik doğrultuda etkili olan sismik hareket sonucu düzlem dışı davranışlar, mertekler ile üstten tutulmamış taşıyıcı yığma duvarlarda derin çatlak ve yarıklara sebep olmaktadır (Şekil 10). Şekil 10.a. da betonarme döşemeye oturan duvarda döşemenin deprem etkisiyle sehim yapması sonucu oluşan hasarlar söz konusudur.