DİNAMİTLE PATLATYICI YIKIM NEDİR
Geçtiğimiz yüzyıl içerisinde ülkemizde inşası tamamlanan yapıların; kullanım ömürlerinin dolması, yürürlükte olan yapım yönetmeliklerini karşılayamaması, depreme karşı gerek yapısal gerekse tasarım yönünden zayıflıklar içermesinin yanı sıra doğal afetler, savaşlar gibi nedenlerden dolayı da mühendislik ölçütleri doğrultusunda projelendirilip yenilenmesi ya da yıkılması gerekmektedir. Özellikle 2011 Van Depremi’nden sonra, izinsiz-riskli yapıların yenilenmesi veya yıkılması yolunda gereken adımlar atılmıştır. Bu doğrultuda; 31 Mayıs 2012’de 6306 sayılı "Afet Riski Altındaki Alanların Yenilenmesi" adlı yeni bir kanun hazırlanmış ve böylece Türkiye çapında kentsel dönüşüm projeleri başlamıştır Ülkemizin büyük bir bölümünün ve derece deprem kuşağı içerisinde yer alması nedeniyle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) tarafından kentsel dönüşüm uygulamalarında yapı ve alan bazında risk içeren bölgelere öncelik verilmiştir.
Kentsel dönüşüm ihtiyacını gerektiren sebepler arasında deprem, sel vb. doğal afetlerin meydana gelmesinin yanı sıra göç sebebiyle nüfusun artmasından kaynaklanan mekân ihtiyacı, imar planlarında meydana gelen revizeler ve hızlı gelişen kentleşme faktörleri de göz ardı edilmemelidir. Türkiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) ait veriler incelendiğinde; kentsel dönüşüm oranının 1950’lerin başlarında %25, 1980’lere gelindiğinde %40, 2000’li yılların başında %65, 2012 yılında %77, 2014 yılında %91.5, 2015 yılında 92.1, 2017 yılında ise %92.5 olduğu görülmüştür. Kent nüfusunda her geçen gün meydana gelen bu artış, konut sıkıntısına neden olmaktadır. Artan konut sıkıntısı ile birlikte, eski konutların yenilenmesi veya yıkılması büyük önem kazanmaktadır. Hem kentleşme nedeniyle ortaya çıkan konut ihtiyacı, hem de doğal afetler sebebiyle hasar görmüş yapıların varlığından dolayı; gelecek 20 yıl içerisinde ülkemizde yaklaşık 6700000 konutun yıkılıp yeniden yapılacağı öngörülmekte olup, bu da yıllık ortalama 334000 binanın yıkılıp yeniden inşa edilmesi gerektiği anlamına gelmektedir [eya eski yapıların geleneksel yöntemlerle yıkımı uzun sürede gerçekleştiği için çevreye rahatsızlık vermekte, bunun yanı sıra yüksek maliyet ve emniyetsiz çalışma şartlarını beraberinde getirmektedir [3]. Bu yapıların geleneksel yöntemlerle yıkımının tecrübesiz ve bilgisiz şahıslar tarafından yapılması tehlikeli sonuçlara yol açmaktadır. 21 Şubat 2017’de İzmir’in Konak ilçesinde 5 katlı bir binanın yıkımı sırasında kopan kirişin yan binadaki duvarı yıkması ve 2 haftadan uzun süren bu yıkımın çevrede gürültü ve toz oluşumuna sebep olması buna örnektir . Bu yüzden daha kullanışlı yöntem arayışına gidilmiş ve ülkemizde Ekim 2014’te yayımlanan, “BS 6187:2011 Code of practice for full and partial demolition” başlıklı İngiliz standardı esas alınarak başlatılan çalışmalar sonucunda ülkemiz mevzuatına kazandırılan “TS 13633 Yapıların Tam ve Kısmi Yıkımı İçin Uygulama Kuralları” [5] başlıklı standartta belirtilen kontrollü patlatma ile yapı yıkımı gündeme gelmiştir. Patlayıcı ile yapı yıkım tekniği; hızlı uygulama, yüksek katlı yapılarda düşük maliyet, iş kazalarını en az seviyeye indirilmesi, çevreye olan etkinin kısa bir zamanla sınırlandırılması ve kontrol altına alınabilmesi gibi avantajlarına rağmen yakın mesafedeki yapılara hasar verme olasılığının olması, yıkımın tam olarak gerçekleşmemesi, yıkımın istenilen yönde gerçekleşmemesi gibi dezavantajlara da sahiptir. Patlayıcı ile yapı yıkımında istenmeyen bir durumla karşılaşılmaması için yıkım planlaması özenle hazırlanmalı, patlatmalı yıkım işi tecrübe sahibi kişiler tarafından gerçekleştirilmeli ve yıkılma mekanizmasının mümkün olduğunca gerçeğe yakın tahmin edilebilmesi için gerekli simülasyonlar yapılmalıdır.
Patlayıcı ile yapı yıkım yönteminin başarı ile uygulanabilmesinde yıkım planlamasının doğru hazırlanması ve yapısal davranışının incelenmesi oldukça önemli olup bu alanda yapılmış çeşitli çalışmalar mevcuttur. Erkoç vd. tarafından yapılan çalışmada, Yıldız Teknik Üniversitesi-Davutpaşa yerleşkesi içinde bulunan su kulesi patlayıcı madde kullanılarak yıkılmıştır.Ulus yıkım tarafından çalışmada; patlatmalı yıkımı yapılacak yapı bilgisayar ortamında modellenerek, yapı mekanizma durumuna gelene kadar yıkımın her aşamasında yapı elemanlarına ait plastikleşme momentleri hesaplanmış ve iç kuvvet diyagramları incelenmiştir [8]. Doğan vd. tarafından yapılan çalışmada; Diyarbakır’da 8. Ana Jet Üs Komutanlığı’na ait olan su kulesi, patlayıcı kullanılarak istenilen yönde emniyetli bir şekilde yıkılmıştır.